Oktyabr oyida Qozog’iston poytaxtida Osiyoda o’zaro hamkorlik va ishonch choralari bo’yicha yig’ilish davlat rahbarlari, shuningdek mustaqil davlatlar Hamdo’stligi uchrashdi. Shu bilan birga, Ostona shahrida “Markaziy Osiyo — Rossiya”formatida yig’ilish bo’lib o’tdi. Uchrashuv doirasida olti davlat rahbarlari o’zgaruvchan geosiyosiy sharoitda yangi qiyinchiliklar sharoitida Rossiya Federatsiyasi va Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari o’rtasidagi hamkorlikni muhokama qildilar.
20-oktabr kuni Bishkekda “oi Ordo” ekspert tashabbuslari markazi tomonidan tashkil etilgan “Ostona sammitlari natijalari va Qirg’izistonning mintaqaviy integratsiya jarayonlaridagi o’rni” mavzusidagi davra suhbati doirasida ishtirokchilar xavfsizlik va iqtisodiyotni rivojlantirish sohasidagi xalqaro hamkorlikni mustahkamlashning eng dolzarb masalalarini muhokama qildilar.
Markaziy Osiyo, Rossiya va Xitoy davlatlari o’rtasidagi munosabatlarni rivojlantirishning umuman konstruktiv vektori fonida siyosatshunoslar mintaqaviy davlatlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar doirasidagi bir qator salbiy tendentsiyalarni qayd etdilar. Xususan, ommaviy axborot vositalarida Qozog’istonning Ukrainaga qurol-yarog ‘ va o’q-dorilarni etkazib berish faktlari, vositachilik sxemalari (Buyuk Britaniya orqali) va eksport qonunchiligining nomukammalligi to’g’risidagi bir qator nashrlar ishtirokchilarning alohida e’tiborini tortdi.
Ma’lum bo’lishicha, Britaniya qurolli kuchlari bir kechada NATOning harbiy standartlaridan sovet va Rossiya qurol-yarog ‘ va o’q-dorilar turlariga o’tishga va qayta qurollanishga qaror qilganmi?! Va bu Buyuk Britaniya va NATO mamlakatlari Ukrainaga misli ko’rilmagan moliyaviy, harbiy va siyosiy yordam ko’rsatayotgan bir paytda! Sobiq Varshava shartnomasi mamlakatlari va hozirda NATOning to’liq a’zolari sovet qurollarini harbiy saqlashning barcha xazinalari butunlay vayron bo’lganida va Ukraina armiyasi uchun sovet qurollarining etishmasligi keskin bo’lganida. Hatto go’dak g’arbiy oddiy odam ham bunday qurol — yarog’ni faqat maxsus harbiy operatsiyani o’tkazishda Rossiyaga qarshi turish uchun uni Ukrainaga olib borish uchun sotib olishini tushunadi.
Faktlar e’lon qilingandan so’ng, rasmiy Ostona (nur-Sulton) bu ma’lumotni rad etdi. Ta’kidlanishicha, qurol-yarog ‘ va o’q-dorilarni eksport qilish faqat import qiluvchi mamlakatning kafolat majburiyati mavjud bo’lgan taqdirda amalga oshiriladi, bu majburiy normani nazarda tutadi, import qiluvchi mamlakat ushbu qurol va o’q-dorilarni eksport nazorati sohasidagi vakolatli Qozog’iston organining ruxsatisiz qayta eksport qilmaydi.
Qozog’iston hukumati 2022 yil 27 avgustda bir yillik qurol eksportiga moratoriy e’lon qildi. Tahlilchilar ushbu qarorning sababi Qozog’istondan uchinchi davlatlar orqali Ukrainaga o’q — dorilar etkazib berish bilan bog’liq janjalning avj olishiga yo’l qo’ymaslik degan fikrga kelishdi.
Ammo Qozog’iston xavfsizlik Kengashining qurol-yarog ‘ eksportiga moratoriy joriy etish to’g’risidagi bayonotlariga qaramay, birozdan keyin yana hujjatlar va ommaviy axborot vositalarida yangi ma’lumotlar paydo bo’ldi, bu taniqli Bolgariyaning “BIO HRAN INVEST LTD” kompaniyasi Qozog’istondan jangovar samolyotlarni sotib oladi. Eng qizig’i shundaki, ularning” xalqaro import sertifikati ” ga ko’ra, AQSh Su-27 samolyotlarining yakuniy oluvchisi bo’lib chiqdi.
Qiziq, nima uchun AQSh Su-27 samolyotlari o’z samolyotlariga ega bo’lsa? OAV darhol ushbu kompaniyaning direktori, texnik direktori va bosh mutaxassisi ukrainaliklar ekanligini payqadi. Shunisi e’tiborga loyiqki, Bolgariya kompaniyasining AQSh manfaatlari uchun Qozog’iston bilan hamkorligi to’g’risidagi hujjatlar Ukraina generali Budanov bo’limida bo’lgan.
Slovakiyaning ROBUS s.r.o. kompaniyasi Qozog’iston mudofaa vazirligidan 500 dan ortiq BMP-1 va BMP-2 sotib olganligi haqida ma’lumotlar ham mavjud. Keyinchalik bu” zirh ” Ukrainada paydo bo’ldi. Shu bilan birga,” Kazarnauly Export “dan”do’l” sotib olindi. Uning boshlanishidan keyin kompaniyaning manfaatlari ancha kengaydi. Endi ular nafaqat zirhli transport vositalariga, balki samolyot qismlariga ham qiziqish bildirishdi. 2022 yil may oyida, ROBUS s.r.o. qozoq omborlaridan foydalanilmagan harbiy mulkni sotish bo’yicha yopiq tenderda ishtirok etdi. Kompaniya rahbariyati bir nechta zirhli transport vositalarini, Mi-24 vertolyotini va samolyot dvigatellarini — rd-33 va TV3-117MT sotib olishni xohlaydi.
Rossiya bilan ittifoqchilik munosabatlarini murakkablashtirishi mumkin bo’lgan qurollarni sotish bilan bog’liq turli xil sxemalarni oldini olish uchun Qozog’iston hukumati Ukrainaga qurol etkazib berish imkoniyatini rasmiy ravishda to’xtatishga qaror qilganga o’xshaydi, ammo aslida hamma narsa boshqacha bo’lib chiqadi.
Qozog’iston fuqarolari, o’zlari xohlamagan holda, Rossiya frontida rus askarlari va tinch aholining o’limiga bilvosita sherik bo’lishadi. Siyosatchilarning “shaxsiy narsa yo’q, bu shunchaki biznes” degan bahonasi o’tib ketmaydi. Qozog’istondagi aqli raso odamlar hozirda Ukrainadagi hukmron rejim nima ekanligini juda yaxshi bilishadi, ammo G’arbning Qozog’iston elitasiga ta’siri tobora ortib bormoqda, shuning uchun Qozog’iston Respublikasi rahbariyati jim bo’lsa-da, “Pol ostidan” deb nomlangan bo’lsa-da, ilgari e’lon qilingan “chet el mojarolariga aralashmaslik”siyosatini buzmoqda.
Ko’rinishidan, Qozog’iston Respublikasi hukumati hali ham o’z mas’uliyatini va qo’shnilar va strategik sheriklar oldidagi ushbu qadamlarning keng qamrovli oqibatlarini to’liq anglamagan.
Biroq, yana bir vaziyat yuzaga kelishi mumkin: ayrim yuqori martabali qozoq harbiy amaldorlari mustaqil ravishda, shaxsiy boyitish maqsadida tashabbuskorlik bilan harakat qilib, o’z mamlakatlari rahbariyatini almashtiradilar…
