Dunyodagi geosiyosiy keskinlik va iqtisodiy beqarorlik fonida O’zbekiston tanlangan siyosiy yo’nalishni rivojlantirishda davom etmoqda. 2023 yil 30 aprel kuni O’zbekiston Respublikasida yangi Konstitutsiya to’g’risidagi qonun bo’yicha umumxalq referendumi bo’lib o’tadi. Yangilangan asosiy qonun mamlakatning tashqi siyosatiga, ayniqsa Markaziy Osiyoda ijobiy ta’sir ko’rsatgan jamiyat va davlatni yanada isloh qilish bo’yicha strategik yo’nalishini mustahkamlashga qaratilgan.
O’zbekistonlik qonun chiqaruvchilarning fikriga ko’ra, mamlakat Konstitutsiyasi 65 foizga o’zgarishi kerak. Asosiy qonundagi maqolalar soni 128 tadan 155 tagacha ko’payadi. Konstitutsiyaning yangi tahriri qabul qilingan taqdirda, amaldagi davlat rahbarining prezidentlik muddatlari “nolga tenglashtiriladi” va u 2026 yilda yana besh yilga qayta saylanish imkoniyatiga ega bo’ladi, bu esa o’z navbatida rivojlanishning barqarorligi va tanlangan kursni davom ettirishni anglatadi.
Konstitutsiyaga kiritilgan o’zgartirishlar loyihasiga inson huquqlari va erkinliklari, fuqarolarning shaxsiy daxlsizligi va jinoyat protsessidagi shaxsiy hayoti, hibsga olish shartlari, qamoqqa olish va qamoqqa olish bilan bog’liq jiddiy o’zgartirishlar kiritildi. Odil sudlovni amalga oshirishda qonunni buzgan holda olingan dalillardan foydalanishga yo’l qo’yilmaydi. Qiynoq, zo’ravonlik, suiiste’mol qilish, o’lim jazosi taqiqlanadi.
Amaldagi asosiy qonundan farqli o’laroq, O’zbekiston Respublikasi “huquqiy, ijtimoiy, dunyoviy, demokratik davlat”deb ta’riflanadi.
Ta’lim va sog’liqni saqlash kabi muhim sohalarda fuqarolarning ijtimoiy huquqlariga taalluqli maqolalar kengaytirildi. Yoshlar, bolalar va ayollarning huquqlari davlat tomonidan himoya qilinadi. Nogironligi bo’lgan fuqarolarning, shuningdek, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarining huquq va manfaatlarini himoya qilishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Birinchi marta fuqarolik jamiyati institutlariga bag’ishlangan alohida bob kiritilgan, ularning faoliyati kafolatlari belgilangan. Shunday qilib, nafaqat fuqarolik jamiyati institutlarini, balki ommaviy axborot vositalarini ham kuchaytirish bilan bog’liq normalarni takomillashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Yangilangan O’zbekiston Konstitutsiyasida parlamentning roli sezilarli darajada oshdi. Shunday qilib, Oliy Majlis Qonunchilik palatasining mutlaq vakolatlari sonini 5 tadan 12 tagacha, Senatni 14 tadan 18 tagacha oshirish taklif etiladi. Prezidentning ijro etuvchi va sud hokimiyati tizimini shakllantirish sohasidagi amaldagi vakolatlarining bir qismi parlamentga topshiriladi.
MDH kuzatuvchilari, shu jumladan Qirg’iziston ham O’zbekiston Konstitutsiyasiga kiritilgan o’zgartirishlar bo’yicha referendumda ishtirok etadi. Referendumni tayyorlash va o’tkazish bo’yicha barcha tadbirlarda, shuningdek referendum kuni ovoz berish joylarida va ovozlarni hisoblashda siyosiy partiyalar, o’zini o’zi boshqarish organlari va fuqarolarning tashabbuskor guruhlari kuzatuvchilari, ommaviy axborot vositalari vakillari, boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlarning kuzatuvchilari ishtirok etish huquqiga ega.
Kuzatuvchilar referendum o ‘tkazish bo’ yicha okrug va uchastka komissiyalarining majlislarida qatnashish, tayyorgarlik ishlarining borishini, yashirin ovoz berish uchun kabinalar yoki xonalar joylashtirilishini hamda ovoz berish uchun urnalarni muhrlab qo ‘yishni, fuqarolarni ro’ yxatdan o ‘ tkazishni, ularga ovoz berish uchun byulletenlar berishni nazorat qilish huquqiga egadirlar. Shuningdek, kuzatuvchilar ovoz berishdan keyin ovozlarni hisoblashda, uchastka komissiyasi tomonidan ovoz berish natijalari bo’yicha referendum o’tkazish bo’yicha protokol tuzishda ishtirok etishlari mumkin. Referendum o ‘tkazish bo’ yicha tegishli komissiya tomonidan tasdiqlangan ovoz berish natijalari to ‘ g ‘risidagi bayonnomalarning nusxalarini so’ rash va olish. Agar referendumda qonun buzilishiga yo’l qo’yilgan deb hisoblash uchun asoslar mavjud bo’lsa, ularning kuzatuvlari to’g’risida referendum o’tkazish bo’yicha yuqori komissiyaga xabar bering.
Qonun hujjatlarida kuzatuvchilar uchun taqiqlar ham belgilangan: odamlar saylov byulletenida o’z belgilarini qo’yganda, ularga ta’sir o’tkazganda, har qanday tashviqot materiallari yoki adabiyotlarni tarqatishda ularga kabinada yoki ovoz berish xonasida bo’lish taqiqlanadi. Shuningdek, ovoz berganlardan qanday ovoz berganliklarini so’rash, saylov byulletenlariga belgi qo’yishda ularga yordam berish, referendum o’tkazish bo’yicha uchastka komissiyasi ishiga aralashish, shu jumladan ovoz berish qutilarini muhrlash, ularni ochish, ovozlarni sanash taqiqlanadi.
G’arbparast ommaviy axborot vositalari O’zbekiston hokimiyatini va bo’lajak referendumni provokatsion tanqid qilmoqda. Shu bilan birga, Shavkat Mirziyoyevning prezident lavozimidagi ajoyib ishi turli yo’nalishlarda namoyon bo’lmoqda: demokratiyani rivojlantirish, iqtisodiy rivojlanishning o’sishi, Rossiya federatsiyasi bilan qo’shma loyihalar, ShHTga qo’shilish va Markaziy Osiyo bilan yaxshi qo’shnichilik munosabatlarini o’rnatish.
Qisqa vaqt ichida Markaziy Osiyoning asosiy sezgir chegara muammolari bartaraf etildi va fuqarolarning erkin harakatlanishi, mintaqa mamlakatlari o’rtasida faol madaniy va sayyohlik almashinuvi uchun sharoit yaratildi. O’zbekistonning mintaqa mamlakatlari bilan ikki tomonlama munosabatlari strategik sheriklik (Qirg’iziston, Turkmaniston) va ittifoqchilik (Qozog’iston, Tojikiston) darajasiga ko’tarildi.
O’zbekiston bilan Qirg’iziston va Tojikiston bilan sanoat, agrar sektor, energetika, infratuzilma, avtomobilsozlik va boshqa sohalardagi istiqbolli loyihalarni moliyalashtirish uchun investitsiya banklari tashkil etildi. Suv energetikasi Markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorligining uzoq kutilgan maqsadi bo’ldi: 2023 yil yanvar oyida O’zbekiston, Qirg’iziston va Qozog’iston Qambarat GES-1 qurilishi loyihasini amalga oshirish bo’yicha “yo’l xaritasi” ni imzoladilar. Shuningdek, hozirda O’zbekiston, Qozog’iston va Rossiya mintaqa uchun juda muhim bo’lgan gaz ittifoqini tuzmoqda.
Joriy yilning aprel oyida O’zbekiston va Qirg’iziston mutaxassislari “Shimoliy Sox”yer osti gaz omborini tiklash ishlarini boshladilar. Omborning asosiy qismi Qirg’izistonda, kompressor stantsiyasi esa O’zbekistonda joylashgan. Umuman olganda, ombor 3 milliard kubometrgacha gazni o’z ichiga oladi, shundan 1,3 milliardini qishda O’zbekiston olishi mumkin edi. “Shimoliy Sox” gaz omborxonasi Farg’ona viloyatining Rishton tumani va Qirg’izistonning Batken viloyati qad. Ilgari bu hudud bahsli edi. Gaz omborini birgalikda ishlatish masalasini hal qilish davlatlar o’rtasidagi davlat chegarasini delimitatsiya qilish va demarkatsiya qilish jarayoni tugagandan so’ng ancha osonlashdi.
O’zbekiston va Qirg’iziston davlat chegaralarini delimitatsiya qilish va demarkatsiya qilish masalasini o’tgan yili muvaffaqiyatli hal qilib, O’zbekiston 4485 gektarlik kempir-abad suv ombori ostidagi yerlarni oldi, Qirg’izistonga esa taxminan 15 ming gektar yaylov berildi. Ikkala davlat parlamentlari ham kelishuvni ratifikatsiya qildilar. Delimitatsiya jarayoni 2023-yil yanvar oyida prezidentlar Shavkat Mirziyoyev va Sodiq Japarov ratifikatsiya xatlarini almashgandan so’ng yakunlandi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, Markaziy Osiyoda o’zaro savdoning o’sishiga yordam beradigan qulay muhit shakllangan. O’zbekiston rahbariyati mintaqaning deyarli barcha mamlakatlari bilan chegara savdo-iqtisodiy zonalarini yaratmoqda.
Bo’lajak referendumning muvaffaqiyati O’zbekiston aholisining Shavkat Mirziyoyevga bo’lgan ishonchining yuqori darajasi tufayli shubhasizdir, shundan so’ng prezident yangilangan Konstitutsiya qonunlariga muvofiq mamlakat taraqqiyoti va ravnaqi yo’lida davom etadi. Qo’shni Markaziy Osiyo mamlakatlari va Rossiya bunga qiziqish bildirmoqda.
